Cách mạng tháng Tám năm 1945 là một trong những mốc son chói lọi nhất, là thành quả 15 năm đấu tranh kiên cường, bất khuất của nhân dân Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo, lập nên Nhà nước Dân chủ Nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á.
Tháng Tám năm 1945, nhận định thời cơ ngàn năm có một đã đến, mọi sự chuẩn bị đều đã sẵn sàng, sức mạnh đoàn kết hiệp đồng của toàn dân đã lên cao đến đỉnh điểm, Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi đồng bào cả nước, triệu người như một, nhất tề đứng lên giành chính quyền trên cả nước với tinh thần “Dù hi sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn, cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”.
Với sự chuẩn bị chu đáo về đường lối, lực lượng chính trị, lực lượng vũ trang và thời cơ ngàn năm có một, chỉ trong vòng hai tuần lễ 64 tỉnh thành trên cả nước đã giành được chính quyền từ tay quân Nhật sau sự kiện ngày 9/3/1945, Nhật làm cuộc đảo chính lật đổ Pháp. Thực dân Pháp đầu hàng.
Không giống như các tỉnh thành khác trong cả nước, cách mạng Tháng Tám ở Quảng Ninh diễn ra rất gay go, phức tạp và mang những đặc điểm riêng của một tỉnh biên giới.
Sau khi Nhật đầu hàng đồng minh, bọn phản động Việt Cách tay sai của Tưởng Giới Thạch kéo về hoạt động ở nhiều huyện miền Đông và một số huyện, thị miền Tây, chiếm đóng một số địa bàn trọng yếu như Hòn Gai, Cẩm Phả, Hải Ninh để thay thế quân Nhật. Cũng trong thời kỳ này, còn có bọn Việt Quốc ở Hà Nội về gây thanh thế ở Hòn Gai và một số nơi trong tỉnh. Bọn Việt Cách tay sai của Tưởng cũng kéo về hoạt động ở vùng biên giới. Bọn phỉ người Hoa từ bên kia biên giới tràn sang phối hợp với những toán phỉ đã có từ trước ở một số nơi, chúng công khai hợp tác với bọn Việt Cách và quân Tưởng, chống phá cách mạng, gây tội ác trong nhân dân nhưng vẫn láo xược nhận là “Hoa quân phù Việt”, “giúp Việt Nam đánh Nhật giành được độc lập”.
Ở Móng Cái và một số nơi khác tại miền Đông, quân Tưởng ở vùng Quảng Đông (Trung Quốc) kéo sang cướp chính quyền, chúng ra sức cướp bóc, hà hiếp nhân dân, kích động thù hằn dân tộc, thực hiện âm mưu lâu dài xâm lược nước ta. Ở đảo Cô tô và đảo Vạn Hoa, bọn tàn quân Pháp (khoảng 500 tên) kéo từ bên kia biên giới Trung Quốc về đóng quân tại hai đảo này để chờ thời cơ trở lại xâm chiếm đất liền.
Như vậy có thể thấy rằng, nếu như các tỉnh thành trên cả nước, cách mạng Tháng Tám giành chính quyền từ tay Nhật thì cách mạng Tháng Tám ở Quảng Ninh diễn ra rất gay go, phức tạp và có những điểm rất khác so với nhiều nơi trong nước. Ta không chỉ đối phó với quân Nhật và bọn thân Nhật mà còn phải đối phó với quân Tưởng và bọn phản động theo Tưởng là Việt Quốc, Việt Cách, với quân phỉ và tàn quân Pháp. Vì vậy, có nơi ta giành chính quyền từ tay bọn bù nhìn tay sai của Nhật, có nơi ta giành chính quyền từ tay bọn Việt Cách tay sai của Tưởng, có nơi ta lại phải giành giật với địch vài ba lần mới lập được chính quyền cách mạng. Thậm chí có nơi như Hà Cối, Ba Chẽ, đảo Vạn Hoa, Cô Tô mãi đến khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp nổ ra, ta vẫn chưa lập được chính quyền cách mạng. Đó là những nét nổi bật của cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở tỉnh Quảng Ninh trong Cách mạng Tháng Tám.
Với đặc điểm tình hình nêu trên, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tại Quảng Ninh đã không giành được thắng lợi hoàn toàn khắp các địa bàn trong tỉnh. Tuy nhiên, trong tâm trí mỗi người dân Việt Nam nói chung và người Quảng Ninh nói riêng, tinh thần của cách mạng Tháng Tám và ngày Quốc khánh 2/9 sẽ đời đời bất diệt. Khát vọng hòa bình và tinh thần ấy của Tuyên ngôn độc lập ngày 2/9/1945 mãi mãi khắc sâu vào trái tim và khối óc của mỗi con người Việt Nam và đây là nguồn động viên lớn để khơi dậy lòng nhiệt huyết của thế hệ hôm nay quyết giữ vững nền độc lập tự do và xây dựng nước nhà.
Thắng lợi trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 tại Quảng Ninh là thắng lợi hết sức to lớn chưa từng có trong lịch sử đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và nhân dân các dân tộc tỉnh Quảng Ninh. Đó là thắng lợi của tinh thần chấp hành nghiêm chỉnh và sự vận dụng đúng đắn đường lối và phương pháp cách mạng của Đảng vào thực tiễn địa phương, thể hiện tinh thần chủ động, táo bạo, dũng cảm và sáng tạo của mỗi cán bộ, đảng viên và quần chúng cách mạng trong tỉnh; thể hiện sự đúng đắn trong việc chọn thời cơ và chớp lấy thời cơ và tấn công liên tục kẻ thù, giành chính quyền về tay nhân dân. Đó cũng là thắng lợi của tinh thần đoàn kết trong Đảng, đoàn kết quân dân và đoàn kết các dân tộc, đây là nét tiêu biểu, kinh nghiệm quý báu rút ra từ thực tiễn đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và nhân dân tỉnh Quảng Ninh trong cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng 8 năm 1945.
Đã 75 năm đã trôi qua, song hào khí của những ngày khởi nghĩa mùa Thu Tháng Tám năm 1945 vẫn còn in đậm trong lòng bao thế hệ nhân dân các dân tộc tỉnh Quảng Ninh, cùng với tinh thần “kỷ luật và đồng tâm” của giai cấp công nhân Vùng mỏ là tài sản tinh thần và động lực to lớn để Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc Quảng Ninh tiếp tục đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phấn đấu hoàn thành thắng lợi mục tiêu sớm đưa Quảng Ninh trở thành tỉnh dịch vụ, công nghiệp hiện đại, là một trong những trung tâm phát triển năng động, toàn diện của phía Bắc.
Giảng viên: Ngô Thị Ninh Dung khoa Xây dựng Đảng